Η κρίση καλά κρατεί
Battling the Crisis by Pavel Constantin (www.cartoonmovement.com)
του Άλεξ Καλλίνικος
Ο κόσμος εισέρχεται στο 2012 όντας ακόμα στο έλεος της οικονομικής κρίσης, που με αυξανόμενη κοινή παραδοχή, είναι χωρίς προηγούμενο από τη δεκαετία του 1930. Τα βασικά του περιγράμματα έχουν αλλάξει από τότε που τα οριοθετήσαμε στο τελευταίο μας τεύχος. Από τη μία πλευρά, οι τράπεζες κι οι καταναλωτές στο μεγαλύτερο μέρος των δύο κύριων ζωνών του αναπτυγμένου καπιταλισμού (τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρωπαϊκή Ένωση) είναι ακόμα φορτωμένοι με το χρέος που έχει συσσωρευθεί κατά τη διάρκεια της χρηματοπιστωτικής έκρηξης των μέσων της δεκαετίας του ’00 και (στην περίπτωση των τραπεζών) με πολλές απ’ τις ζημιές που υπέστησαν όταν αυτή η έκρηξη κατέρρευσε το 2007-8. Από την άλλη πλευρά, οι πολιτικές ελίτ των ΗΠΑ και της ΕΕ έχουν παραλύσει από τις εσωτερικές τους διαιρέσεις, οι οποίες προέρχονται περισσότερο από οτιδήποτε άλλο από την αύξηση του δημοσίου χρέους παραγόμενου από την κρίση και από τις επιχειρήσεις διάσωσης των τραπεζώνκαι τα φορολογικά κίνητραπου σημάδεψαν την αρχική απάντηση των κυβερνήσεων στο μεγάλο οικονομικό επεισόδιο το φθινόπωρο του 2008. Οι κεντρικές τράπεζες έχουν αφεθεί, ανεπαρκώς, να συμπληρώσουν το κενό πολιτικής.
Η πιο σημαντική εξέλιξη των τελευταίων μηνών ήταν η εξάπλωση της τελευταίας φάσης της κρίσης από τα κέντρα-ξεσπάσματος στις ΗΠΑ και την Ευρώπη στον υπόλοιπο κόσμο. Το Νοέμβριο, ο WangQishan, ο Κινέζος αντιπρόεδρος της κυβέρνησης που είναι υπεύθυνος του οικονομικού τομέα, έστειλε ένα πολύ διαφορετικό μήνυμααπό τους ένθερμους υποστηρικτές που ισχυρίζονται ότι η Κίνα μπορεί να υπερβεί την κρίση. Προειδοποίησε ότι «Αυτή τη στιγμή η παγκόσμια οικονομική κατάσταση είναι υπερβολικά σοβαρή και σε μια εποχή αβεβαιότητας το μόνο πράγμα για το οποίο μπορούμε να είμαστε σίγουροι είναι ότι η παγκόσμια οικονομική ύφεση που προκλήθηκε από τη διεθνή κρίση θα διαρκέσει πολύ»1.
Σε αυτό το τεύχος, έχουμε ένα κύριο άρθρο από τους Jane Hardy και Adrian Budd που αναλύει σχολαστικά τις εντάσεις που πάλλουν την κινεζική οικονομία και κοινωνία. Βλέπουμε τώρα την κατάρρευση της έκρηξης που προκλήθηκε από την εισροή φθηνών δανείων που έφεραν την ύφεση του 2008-9 σε μια απότομη διακοπή. Ο δείκτης αγορών των μάνατζερ του Νοεμβρίου κατέγραψε μια πτώση στην κινεζική μεταποιητική παραγωγή. Οι Φαϊνάνσιαλ Τάιμς ανέφεραν στις αρχές Δεκέμβρη: “Εκατομμύρια εργοστάσια…συμπιέζονται από όλες τις πλευρές από τα αυξημένα κόστη, την έλλειψη εργασίας, τα σμικρούμενα περιθώρια (margins) και μια κατάρρευση στις νέες παραγγελίες από το εξωτερικό”.2 Άλλες αναδυόμενες οικονομικές αγορές επηρεάστηκαν επίσης: αφού αναπτύχθηκε κατά 7.5 τοις εκατό το 2010, η Βραζιλία έμεινε στάσιμη στο τρίτο τέταρτο του 2011.3
Ένα νέο απεργιακό κύμα έχει χτυπήσει τη νότια Κίνα, όπου οι εργάτες βλέπουν τις υπερωρίες τους να κόβονται εξαιτίας της πτώσης των παραγγελιών για εξαγωγές, κυρίως από την ευρωζώνη. Οι κινεζικές αρχές,απασχολημένες ως τώρα με το να επιβραδύνουν μία πληθωριστική έκρηξη που έμοιαζε επικίνδυνo να ξεφύγει απ’ τον έλεγχό τους, έχουν αρχίσει να χαλαρώνουν αυτές τις πολιτικές – μάλλον σε σύμπνοια με την Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ, η οποία επιχειρούσε στα τέλη Νοέμβρη να στηρίξει το ευρωπαϊκό οικονομικό σύστημα κόβοντας τα επιτόκια που χρεώνει για τα δάνεια δολλαρίου στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ).
Η πρωτοβουλία της Fed, συντονισμένη με άλλες κυρίαρχες κεντρικές τράπεζες, ήταν μια απάντηση σε αυτό που ο Mervyn King, διευθυντής της Τράπεζας της Αγγλίας, αποκάλεσε “πρώιμα σημάδια μιας πιστωτικής κρίσης” όπως εκείνη που σημάδεψε την πρώτη φάση της κρίσης του 2007-8. Σύμφωνα με τους Φαϊνάνσιαλ Τάιμς:
Καθώς οι φόβοι της συνοχής της Ευρωζώνης έχουν βαθύνει, οι Ευρωπαϊκές τράπεζες το βρίσκουν ακριβό, δύσκολο ή σε κάποιες περιπτώσεις αδύνατο να βρουν πόρους στις αγορές ομολόγων. Ως τώρα έχουν καλύψει τα 2/3 σχεδόν του ποσού των εκκρεμών χρηματοδοτήσεων που αφορούν το 2011. Για τις περισσότερες τράπεζες, οι αγορές ομολόγων έχουν κλείσει για μήνες.
Οι Ευρωπαϊκές τράπεζες, τρύπιες από τις μαζικές απώλειες που υπέστησαν το 2007-8 και καλύπτοντάς τες σε συμπαιγνία με τις εθνικές κυβερνήσεις και τις αρχές της ΕΕ, ρουφάνε άλλα μέρη του οικονομικού συστήματος στη δίνη. Μικρές και μεσαίου μεγέθους επιχειρήσεις ήδη έχουν δυσκολία πρόσβασης σε δάνεια, αλλά οι Ευρωπαϊκές τράπεζες, δείχνοντας πολύ πρόθυμες να μειώσουν την μόχλευσή (leverage) τους (την αναλογία μεταξύ του κεφαλαίου και των δανείων τους), αποτραβιούνται από άλλες περιοχές όπως η χρηματοδότηση του εμπορίου, οι αναδυόμενες αγορές και οι συγχωνεύσεις και εξαγορές.
by Cecigian (Cartoon Movement)
Στο πρόσωπο αυτής της κατάστασης απόγνωσης, η παράλυση της πολιτικής έχει μια μεγάλη εξαίρεση. Η πορεία προς την λιτότητα συνεχίζεται, είτε καθοδηγείται από τους Θατσεριστές που κυριαρχούν στην βρετανική Συντηρητικο-Φιλελεύθερη συμμαχία είτε από κυβερνήσεις “τεχνοκρατών” που έχουν επιβληθεί σε Ελλάδα και Ιταλία από τη μη-εκλεγμένη και χωρίς λογοδοσία “Ομάδα της Φρανκφούρτης” (η γερμανίδα καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ, ο Γάλλος πρόεδρος Νικολά Σαρκοζί, η Κριστίν Λαγκάρντ, διευθύνων σύμβουλος του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, ο Μάριο Ντράγκι, νέος πρόεδρος της ΕΚΤ, ο Ζοζέ Μανουέλ Μπαρόζο και ο Όλι Ρεν από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ο Χέρμαν Βαν Ρομπί, πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου κι ο Ζαν-Κλωντ Γιούνκερ, προεδρεύων του Eurogroup) που τώρα διοικεί την ευρωζώνη.
5 Οι προτάσεις της Μέρκελ και του Σαρκοζί να βαθύνει η νομισματική ενοποίηση των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων δεν αναπαριστούν μια κίνηση προς μια γνήσια πολιτική ένωση βασισμένη ακόμα και στην περιορισμένη μορφή της λαϊκής κυριαρχίας όπως εκφράζεται από την αστική δημοκρατία.
Όπως το θέτει ο σχολιαστής Wolfgang Munchau, “Σε αντίθεση με αυτά που αναφέρονται, η κυριά Μέρκελ δεν προτείνει μια νομισματική ένωση. Προτείνει ένα κλαμπ λιτότητας, ένα σύμφωνο σταθερότητας πάνω σε στεροειδή. Ο στόχος είναι να ενισχύσει τη δια βίου λιτότητα, με ισορροπημένους κανόνες προϋπολογισμού κατοχυρωμένους από κάθε εθνικό σύνταγμα”.
6 Η εκδοχή του Σαρκοζί είναι κάπως διαφορετική επειδή αυτός θέλει η λιτότητα να θεσμοθετείται από τις εθνικές κυβερνήσεις παρά από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, όπως θέλει η Μέρκελ. Η συμφωνία τους στις αρχές του Δεκέμβρη ωφέλησε αυτήν παρά τον Σαρκοζί, αντανακλώντας την ισορροπία ισχύος μεταξύ Γερμανίας και Γαλλίας. Αν εφαρμοστεί, θα θεσμοθετήσειτην κυριαρχία της Ομάδας της Φρανκφούρτης. Η ιδέα ότι οι δικαστές θα πρέπει να εξετάζουν και αξιολογούν τους εθνικούς προϋπολογισμούς είναι μια προέκταση της νεοφιλελεύθερης προσταγής να απομακρυνθεί ο έλεγχος της οικονομικής πολιτικής από τους εκλεγμένους πολιτικούς και να μεταφερθεί σε “ειδικούς” (το να κάνουν τις κεντρικές τράπεζες ανεξάρτητες ήταν ένα προηγούμενο στάδιο της ίδιας διαδικασίας).
Η σύνοδος της ΕΕ που αποδέχτηκε αυτό το πακέτο στις 8-9 Δεκέμβρη κυριαρχήθηκε από το “βέτο” του David Cameron, το οποίο σημαίνει ότι το νέο νομισματικό καθεστώς θα έχει εφαρμογή στις κυβερνήσεις της υπάρχουσας ευρωζώνης συν τα κράτη που θέλουν να συνυπογράψουν, παρά, όπως ήθελε η Μέρκελ, στην ΕΕ ως τέτοια. Η κρίση του ευρώ κι οι κινήσεις προς τη μεγαλύτερη ολοκλήρωση της ευρωζώνης έχουν ξαναξυπνήσει μέσα στο κόμμα των Tory το τοξικό ζήτημα της Ευρώπης, το οποίο κατέστρεψε τις κυβερνήσεις της Μάργκαρετ Θάτσερ και του Τζον Μέγιορ στη διάρκεια της δεκαετίας του ’90. Ο Κάμερον έπραξε έτσι ώστε να αποτρέψει μια μεγάλη ομαδική ανταρσία βουλευτών, αλλά άφησε τη Βρετανία απομονωμένη μες στην ΕΕ. Ο Kelvin MacKenzie, αρχισυντάκτης της εφημερίδας Sun την εποχή της Θάτσερ, μπορεί να “χορεύει με χαρά”, όπως είπε στους Φαϊνάνσιαλ Τάιμς, αλλά οι Φιλελεύθεροι Δημοκράτες συνεταίροι του Κάμερον είναι αναστατωμένοι -παρόλο που ακόμα φοβούνται πολύ μια εκλογική καταστροφή που θα ρίξει την κυβέρνηση.
Όμως η πραγματικότητα είναι ότι οι αλλαγές που βρίσκονται σε εξέλιξη στην ευρωζώνη σε κάθε περίπτωση θα είχαν καταστήσει μη διατηρήσιμη την άνετα ημί-ανεξάρτητηθέση που ο βρετανικός καπιταλισμός απολάμβανε στην ΕΕ από τότε που ο Μέγιορ διαπραγματεύτηκε τα δικαιώματα μη-εφαρμογής κοινοτικών πολιτικών γιατη Βρετανία το 1991 στη Συνθήκη του Μάαστριχτ κι ο Γκόρντον Μπράουν μπλόκαρε τη βρετανική συμμετοχή στο ευρώ το 1997. Η Βρετανία διατήρησε τη λίρα (pound), καθιστώντας το ευκολότερο να απορροφήσει τα μεγάλα κύματα-σοκ της κρίσης, αλλά είχε πρόσβαση στην κοινή αγορά, ενώ η πόλη του Λονδίνου δρούσε ως παγκόσμια πλατφόρμα για τις μεγάλες ευρωπαϊκές τράπεζες. Είναι σημαντικό ότι το σημείο ρήξης στις διαπραγματεύσεις του Κάμερον με τη Μέρκελ και τον Σαρκοζί επήλθε σχετικά με τον κανονισμό/ρύθμισητου City. Αυτό δεν δείχνει μόνο το πόσο κούφιεςήταν οι υποσχέσεις της συμμαχίας να “επανισορροπήσουν” τη βρετανική οικονομία μακριά από τη χρηματοδότηση. Η Μέρκελ κι ο Σαρκοζί θέλουν το σημείο δύο της ευρωζώνης να έχει τα οικονομικά του κέντρα στη Φρανκφούρτη και το Παρίσι παρά στο Λονδίνο. Όμως τέτοια μακροπρόθεσμα ζητήματα είναι αμφισβητήσιμα, αφού είναι εντελώς νεφελώδες αν η υπόσχεση για μια μεγαλύτερη νομισματική πειθαρχία στο μέλλον θα είναι αρκετή για να σταματήσει της οικονομικές αγορές απ’ το να αναγκάζουν τα πιο αδύναμα κράτη της ευρωζώνης σε παραβάσεις. Οι προβλέψεις ότι και η Βρετανία και η ευρωζώνη θα συρρικνωθούν φέτος πολλαπλασιάζονται.
Πολλοί οικονομολόγοι του κυρίαρχου ρεύματος έχουν υποδείξει την απουσία λογικής της λιτότητας κι έχουν υπογραμμίσει διάφορες τεχνικές μεθόδους που θα μπορούσαν να σταθεροποιήσουν το οικονομικό σύστημα και να ξεκινήσουν να ανεβάζουν το επίπεδο της αποτελεσματικής ζήτησης.7 Αλλά αυτές οι κριτικές κι οι προτάσεις δεν αγγίζουν τις πολιτικές ελίτ. Η στάση που τήρησε ο καγκελάριος του θησαυροφυλακίουτων Τόρυ, George Osborn, στην Φθινοπωρινή του Δήλωση στις 29 Νοέμβρη είναι απολύτως τυπική. Αντιμέτωπος με τα στοιχεία ότι, αρκετά προβλέψιμα, η λιτότητα επιβραδύνει την οικονομία και έτσι αυξάνει τον δανεισμό της κυβέρνησης, κάνοντάς το αδύνατο γι’ αυτόν ώστε να εκπληρώσει τον στόχο της απάλειψης εκείνου του μέρους του ελλείμματος του προϋπολογισμού που δεν προκαλείται από την ύφεσηως το 2015, ο Όσμπορν όχι μόνο αρνήθηκε να αλλάξει πορεία αλλά προκαλώντας εφάρμοσε ακόμα μεγαλύτερο περιορισμόστις αμοιβές του δημοσίου τομέα.
Το να κλειδώνεις τη δημόσια πολιτική στη λιτότητα δεν μπορεί να εξηγηθεί απλώς ως ένα διανοητικό λάθος ή ακόμα κι ως ένα προϊόν της νεοφιλελεύθερης ιδεολογίας. Είναι μια επιβολή της ταξικής ισχύος. Αντιμέτωπη με την οικονομική αβεβαιότητα που υπογραμμίστηκε από τον αντιπρόεδρο της κυβέρνησης Wang, η νεοφιλελεύθερη συμμαχία που έχει κυριαρχήσει στα Δυτικά καπιταλιστικά κράτη την προηγούμενη γενιά είναι αποφασισμένη ότι, οτιδήποτε άλλο και να συμβεί, δεν θα πληρώσει για την κρίση. Η εντυπωσιακά στρεβλή διανομή του πλούτου και του εισοδήματος που έχει αναπτυχθεί στη νεοφιλελεύθερη εποχή θα διατηρηθεί. Τα κόστη μιας οικονομικής καταστροφής που δεν δείχνει σημάδια τέλους θα πληρωθεί από τους εργαζόμενους και τους φτωχούς.
Νέοι αντι-καπιταλιστικοί ορίζοντες ανοίγονται
by Emilio Agra (Cartoon Movement)
Ευτυχώς, η λιτότητα αντιμετωπίζει αυξανόμενη αντίσταση. Στη Βρετανία αυτό έχει πάρει τη μορφή πάνω απ’ όλα της μαζικής απεργίας του δημοσίου τομέα στις 30 Νοέμβρη του 2011. Ο Charlie Kimber αναλύει αυτή την καθοριστική εξέλιξη σε άλλο σημείο αυτού του τεύχους. Αλλά το ιδεολογικό πλαίσιο έχει επίσης αλλάξει σημαντικά. Το κίνημα Καταλάβετε την Γουόλ Στριτ είχε την πιο εντυπωσιακή επίδραση απ’ τη στιγμή που ανέκυψε στα μέσα-Σεπτέμβρη.
Σίγουρα, το Καταλάβετε την Γουόλ Στριτ (OWS) έχει βάλει σε νέα πλαίσια την πολιτική αντιπαράθεση στις ΗΠΑ. Η αποτυχία του Μπάρακ Ομπάμα να ελέγξει πολιτικά την κρίση με τον τρόπο που ο πρώην επικεφαλής προσωπικού του, Rahm Emmanuel, πρότεινε όταν είπε ότι μια κρίση σαν αυτή ήταν πολύ καλή για να χαθεί, άφησε την πρωτοβουλία στα χέρια της Ρεπουμπλικανικής δεξιάς, και συγκεκριμένα στο κίνημα του Tea Party. Όμως η σχετικά στενή βάση αυτής της ομάδας έχει εκτεθεί από την ασυνήθη επίδραση που είχε η στόχευση των τραπεζών και της υπόλοιπης εταιρικής ελίτ εκ μέρους του κινήματος Καταλάβατε την Γουόλ Στριτ. Το σύνθημα “Το 99 τοις εκατό εναντίον του 1 τοις εκατό” έχει μεταφράσει στη λαϊκή γλώσσα τη μαρξιστική αντίληψη του ταξικού ανταγωνισμού που συνιστάτην καπιταλιστική κοινωνία και έχει αιχμαλωτίσει τη φαντασία των μαζών.
Η επιρροή του Καταλάβατε την Γουόλ Στριτ φάνηκε με τον τρόπο που η διεθνής ημέρα δράσης στις 15 Οκτώβρη -αρχικά καλεσμένη από το κίνημα “15 Μάη” στο ισπανικό κράτος- ενέπλεξε περίπου ένα εκατομμύριο ανθρώπους σε διαδηλώσεις σε όλο τον κόσμο. Μπορεί επίσης να μετρηθεί από τον πολλαπλασιασμότων μιμητών του τόσο σε όλες τις ΗΠΑ και αλλού και επίσης από την ταχύτητα με την οποία τα Αμερικανικά συνδικάτα και (πιο προβληματικά) κάποιοι πολιτικοί του Δημοκρατικού Κόμματος ανταποκρίθηκαν. Αλλού σ’ αυτό το τεύχος η Megan Trudell διερευνά την αλληλεπίδραση μεταξύ του Occupy και των σημαδιών της αναγέννησης της αντίστασης της εργατικής τάξης στις ΗΠΑ.
Είναι αρκετά εύκολο να υποδείξουμε του περιορισμούς του κινήματος Occupy. Ιδεολογικά αγκαλιάζει μια ποικιλία θέσεων, από αυτούς που θέλουν να ρυθμίσουν τον καπιταλισμό (ή ακόμα, μεταξύ των οπαδών του Αμερικανού ελευθεριακού δεξιού Ron Paul, να τον εξαγνίσουν) μέχρι πολύ πιο σκληρές αναρχικές και αυτόνομες πολιτικές. Ποικίλλει από μέρος σε μέρος το πόσο φιλόξενο ήταν το Occupy για την επαναστατική αριστερά. Και η επίδραση ήταν ευρέως συμβολική -παρόλο που σε μερικές πόλεις των ΗΠΑ (εκτός από την ίδια τη Νέα Υόρκη, για παράδειγμα, στο Όκλαντ της Καλιφόρνια, όπου η αστυνομική βαρβαρότητα προκάλεσε μια μαζική απεργία στις αρχές Νοέμβρη) έχει φτάσει βαθύτερα στην κοινωνία.
Παρομοίως, το Occupy καταδεικνύει ότι η διαδικασία που ξεκίνησε με τις διαδηλώσεις στο Σηάτλ τον Νοέμβριο του 1999 -μια ιδεολογική ριζοσπαστικοποίηση που κινητοποιεί μια ευρεία ποικιλία ανθρώπων ώστε να στοχεύσουν το σύστημα και όχι απλώς να παλέψουν για συγκεκριμένα αιτήματα– συνεχίζεται. Το Occupy έχει πολλά κοινά στοιχεία με το κίνημα για μια άλλη παγκοσμιοποίηση που έγινε ορατό στο Σηάτλ -για παράδειγμα, η ιδεολογική ετερογένεια που σημειώθηκε παραπάνω, αλλά επίσης μία σε πολύ προβληματικές συναινετικές μεθόδους λήψης αποφάσεων. Όμως αναπαριστά μία επιτάχυνση στη διαδικασία της ριζοσπαστικοποίησης: η 15η Οκτώβρη ήρθε μερικές βδομάδες μετά την εμφάνιση του Καταλάβατε τη Γουόλ Στριτ, ενώ χρειάστηκε σχεδόν ένας χρόνος μετά το Σηάτλ για να κάνουν την πρώτη τους μεγάλη διαδήλωση τα ευρωπαϊκά αντι-καπιταλιστικά δίκτυα, στην Πράγα τον Σεπτέμβριο του 2000.
Η επιτάχυνση, περισσότερο απ’ όλα, αντανακλά την επίδραση της κρίσης. Περισσότερο από τέσσερα χρόνια σε μια ύφεσηπου δεν δείχνει σημάδια τέλους, με την πίστη στις οικονομικές και πολιτικές ελίτ να φτάνει κοντά στο μηδέν, υπάρχει μια αυξανόμενη προθυμία να κατηγορήσουν τον ίδιο τον καπιταλισμόκαι να αναληφθεί δράση εναντίον του. Φυσικά, η διαδήλωση δεν είναι αρκετή. Η λιτότητα, όπως έχουμε ήδη δει, είναι μια επιβολή της ταξικής ισχύος από το 1 τοις εκατό εναντίον του 99 τοις εκατό. Η ταξική ισχύς πρέπει να αντιμετωπιστεί με ταξική ισχύ. Αυτός είναι ο λόγος που τα σημάδια ανάκαμψης του βρετανικού εργατικού κινήματος είναι τόσο σημαντικά. Η πρόκληση είναι να συνδέσουμε την αντι-καπιταλιστική φαντασία που δείχνει το Occupy με τη συλλογική δύναμη που μόνο οι οργανωμένοι εργάτες μπορούν να παρατάξουν.
Αίγυπτος: η επανάσταση σε ισορροπία
by Matteo Bertelli (Cartoon Movement)
Η έμπνευση, χωρίς την οποία ούτε το κίνημα της 15ης Μάη ούτε το Occupy κίνημα είναι κατανοητά, είναι, βεβαίως, η κατάληψη της Πλατείας Ταχρίρ του Καίρου τον Γενάρη-Φλεβάρη του 2011. Η ίδια η Ταχρίρ είναι εν μέρει σύμβολο για μια πολύ πιο σύνθετη αλλά λιγότερο ορατή επαναστατική διαδικασία η οποία βασικά ήταν πιο στρατιωτική και πιο κυριαρχούμενη από ανθρώπους της εργατικής τάξης σε άλλα αστικά κέντρα όπως η Αλεξάνδρεια, το Σουέζ και το Πορτ Σαίντ. Παρ’ όλα αυτά, αυτό που έκανε ήταν να παρέχει στον 21ο αίωνα μια συγκεκριμένη εικόνατης συλλογικής αυτό-χειραφέτησης. Η ιδέα, στη μόδα μετά την πτώση των Σταλινικών καθεστώτων στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη και τη Σοβιετική Ένωση, ότι η κλασσική παράδοση της επανάστασης είχε εξαντληθεί μοιάζει αρκετά κούφια τώρα.
Το Νοέμβριο και τον Δεκέμβριο του 2011 η πλατεία Ταχρίρ ήταν το σκηνικό ακόμα μίας μεγάλης μάχης, η οποία αυτήν τη φορά αντέταξε κυρίως μαχητές της νεαρής εργατικής τάξης εναντίον του κυβερνώντος Ανώτατου Συμβουλίου των Ενόπλων Δυνάμεων (SCAF) και της αναδιοργανωμένης αστυνομίας διαδηλώσεων. Όπως καταδεικνύει η Anne Alexander αλλού σ’ αυτό το τεύχος, αυτή η σύγκρουση έλαβε χώρα ενάντια στο σκηνικό του τεραστίου άλματος προς τα μπρος που έγινε από το κίνημα των ανεξάρτητων εργατών τον Αύγουστο και τον Σεπτέμβρη.
Αλλά όπως έγραψε ο Λένιν καιρό πριν, “η πολιτική είναι η πιο συγκεντροποιημένη έκφραση των οικονομικών”.8 Αυτό δεν σημαίνει ότι ο,τιδηποτε συμβαίνει στο πολιτικό πεδίο απλά αντανακλά το ξεδίπλωμα της οικονομικής ταξικής πάλης. Ο Daniel Bensaid το θέτει πολύ καλά: “Ο Λένιν ήταν ένας απ’ τους πρώτους που κατανόησαν την ιδιαιτερότητα του πολιτικού πεδίου ως ενός θεάτρου μεταμορφωμένων δυνάμεων και κοινωνικών ανταγωνισμών, μεταφρασμένων σε μια δική του γλώσσα, γεμάτου εκτοπισμών, συμπυκνώσεων και αποκαλυπτικών ολισθημάτων της γλώσσας ”.9Επειδή η πολιτική συγκεντρώνει την ολότητα των κοινωνικών αντιθέσεων, λειτουργεί σύμφωνα με μια λογική που δεν επιδέχεται απλούστευσης σε αυτή της κάθε ειδικής πάλης ακόμα κι απ’ τους πιο μαχητικούς εργάτες. Επιπλέον, η πολιτική συγκεντρώνει την ολότητα των κοινωνικών αντιθέσεων, τη διάδραση όλου του φάσματος των ταξικών δυνάμεων και όχι απλά τον ανταγωνισμό μεταξύ του κεφαλαίου και της μισθωτής εργασίας.10
Αυτή η κατανόηση της πολιτικής είναι απαραίτητη για να αποκωδικοποιήσουμε την επαναστατική διαδικασία στην Αίγυπτο, μία κοινωνία με έναν πολύ μεγάλο και περίπλοκο πληθυσμό που περιλαμβάνει, μαζί με τους καπιταλιστές, εργάτες και τη “νέα μεσαία τάξη” των μάνατζερς και των επαγγελματιών, ένα πολύ μεγάλο μικροαστικό στρώμα που σκιάζειτους φτωχούς της πόλης και την αγροτιά της υπαίθρου.
Αυτό που επέσπευσεαυτό το τελευταίο δράμα ήταν ο λάθος υπολογισμός του SCAF. Απασχολημένο την ίδια στιγμή να επαναφέρει ταχύτατα την αστική σταθερότητα και να οχυρώσει τα αξιοσημείωτα προνόμια που ο Αιγυπτιακός στρατός έχει αποκτήσει από τότε που οι Ελεύθεροι Αξιωματικοί κατέλαβαν την εξουσία τον Ιούλιο του 1952, η χούντα ανακοίνωσε ότι θα συνέχιζε να ασκεί εξουσία και μέσα στο 2013, πολύ μετά την παρατεταμένη ολοκλήρωση της διαδικασίας εκλογής ενός κοινοβουλίου κι ενός προέδρου των πολιτών. Επίσης, αποφάσισαν ότι, για παράδειγμα, ο στρατιωτικός προϋπολογισμός θα ‘πρεπε να εξαιρεθεί απ’ τον κοινοβουλευτικό έλεγχο.
Αυτή η προσπάθεια, στην πραγματικότητα, σε μεγάλο βαθμό να προδικάζειτα αποτελέσματα των εκλογών, προκάλεσε μια αντίδραση, όχι απλά απ’ τα πιο προωθημένα επαναστατικά στοιχεία, αλλά από τις πολιτικές δυνάμεις που το SCAF έβλεπε ως πιθανούς συμμάχους για να επανισορροπήσουν την Αιγυπτιακή κοινωνία, τους Αδελφούς Μουσουλμάνους κι επίσης τάσεις των Σαλαφιτών, τα δίκτυα υπέρ-πουριτανών ισλαμιστών που χρηματοδοτούνται από την Σαουδική Αραβία και τα οποία έχουν σημαντική επιρροή στην αγροτική Άνω Αίγυπτο, στα νότια της χώρας. Η ίδια η Αδελφότητα έχει εξελιχθεί σε μια οργάνωση που, παρότι οικονομικά και κοινωνικά συντηρητική εκ πρώτης όψεως, έγινε το κύριο πολιτικό όχημα για την αντιπολίτευση στο καθεστώς του Χόσνι Μουμπάρακ. Αυτό την έκανε, όπως υποστηρίξαμε την επαύριο της Επανάστασης της 25ης Ιανουαρίου, τον ιδανικό συνεργάτη για τo SCAF στην προσπάθειά του να εγκαθιδρύσει μια ευρύτερη μαζική βάση για την αστική κυριαρχία στην Αίγυπτο.11 Τον περασμένο Ιούλιο μία μαζική διαδήλωση οργανωμένη από τους Αδελφούς και τους Σαλαφίτες έδωσε στον στρατό την πολιτική κάλυψη ώστε να εκκενώσει βίαια την πλατεία Ταχρίρ από μια διαδήλωση των οικογενειών των μαρτύρων της επανάστασης.
Αλλά το SCAF υπερέβη τον εαυτό του. Η ηγεσία των Αδελφών δεν επιθυμούσε να δει την εκλογική επιτυχία που δικαίως προσδοκούσαν να κατακτήσουν να εκμηδενίζεται από τη συνεχιζόμενη στρατιωτική επιτήρησητης πολιτικής διαδικασίας. Μια μεγαλειώδης διαδήλωση που αντιπροσώπευε την προσωρινή σύγκλισητων Αδελφών και μερικών Σαλαφιτών με πιο φιλελεύθερες και αριστερίστικες πολιτικές δυνάμεις γέμισε την Πλατεία Ταχρίρ στις 18 Νοέμβρη. Αλλά όταν αυτό εξελίχθηκε σε σύγκρουση με τις δυνάμεις καταστολής και τον ίδιο τον στρατό, η ηγεσία των Αδελφών (παρότι όχι όλοι οι ακτιβιστές τους) αποτραβήχτηκε.
Οι συγκρούσεις στην πλατεία -και σε άλλες αιγυπτιακές πόλεις- δημιούργησαν μια συγκεκριμένη ισορροπία δυνάμεων. Από τη μια πλευρά, οι αριθμοί κι ο αγνόςηρωισμός των shabab, των νέων διαδηλωτών της εργατικής τάξης, αποδείχτηκε πολύ μεγάλος για να τις τσακίσει το SCAF, παρά τους πολλούς που σκοτώθηκαν ή ακρωτηριάστηκαναπό τα πυρά και τα δακρυγόνα. Από την άλλη πλευρά, οι καταληψίες δεν πέτυχαν στο να καταφέρουν τον στόχο τους, την απομάκρυνση του στρατηγού Hussein Tantawi, ηγέτη της χούντας. Αυτό έγινε σε μεγάλο βαθμό επειδή το SCAF υποχώρησε, προσφέροντας μία επιταχυμένη μετάβαση στην εξουσία των πολιτών.
Αυτό ήταν αρκετό ώστε να ικανοποιηθούν οι Αδελφοί. Οι ηγέτες τους απέρριψαν τα καλέσματα προερχόμενααπό την Πλατεία Ταχρίρ για μποϋκοτάρισμα των βουλευτικών εκλογών, των οποίων το πρώτο στάδιο προχώρησε με λίγες αναστατώσεις, στις 28-9 Νοέμβρη. Αν τα αιτήματα των καταληψιών είχαν ενισχυθεί από μαζικές απεργίες, ίσως να ήταν αρκετό για να γείρουντην ισορροπία, όμως η υποστήριξη που δόθηκε στους επαναστάτες από την Αιγυπτιακή Ομοσπονδία των Ανεξάρτητων Σωματείων παρέμεινε σε μεγάλο βαθμό συμβολική. Οι μαζικές απεργίες του Αυγούστου και του Σεπτεμβρίου είχαν ήδη φτάσει σε μια σταθεροποίηση: αντιπροσώπευαν μία βαθμιαία αλλαγή στο βάθος και το επίπεδο της οργάνωσης της εργατικής τάξης, αλλά δεν κέρδισαν πολλά από τα αιτήματά τους.
Ευρύτερα, ένα κενό είχε ανοίξει μεταξύ μιας ουσιαστικής, αυτοοργανωμένης μειοψηφίας που αναγνωρίζει ότι η ολοκλήρωση της επανάστασης απαιτεί το σπάσιμο της εξουσίας του στρατού και τον όγκοτου πλυθησμού, οι οποίοι είναι πρόθυμοι να δώσουν μια ευκαιρία στις εκλογές. Υπάρχουν άλλες περιπτώσεις κατά τη διάρκεια επαναστάσεων όταν τα πιο προωθημένα στοιχεία έχουν βρεθεί απομονωμένα όταν καλούν για μποϋκοτάζ των εκλογών -όπως το γερμανικό κομμουνιστικό κόμμα μετά την Επανάσταση του Νοέμβρη του 1918 και η τάση της πορτογαλικής άκρας αριστεράς που έμεινε μακριά από τις εκλογές Συντακτικής Συνέλευσης τον Απρίλιο του 1975.
Οι άνθρωποι που δεν είχαν ακόμα γευθεί την αστική δημοκρατία, ειδικά στις αγροτικές περιοχές που παραμένουν ακόμα σχετικά ανέγγιχτες από την επανάσταση, θα χρειαστούν περισσότερες εμπειρίες πριν να κοιτάξουν προς την υψηλότερη εναλλακτική της σοσιαλιστικής δημοκρατίας. Ο Hossam el-Hamalawy προτείνει ένα πιο συγκεκριμένοκίνητρο: “Η θέλησή τους να ψηφίσουν προέρχεται σε μεγάλο βαθμό από τη γενική επιθυμία να φύγει το SCAF”.12Τα αποτελέσματα του πρώτου γύρου, στον οποίο το Κόμμα Ελευθερίας και Δικαιοσύνης των Αδελφών και το Κόμμα Nour των Σαλαφιτών κέρδισαν 60 τοις εκατό των ψήφων, είναι μεταξύ άλλων πραγμάτων μια ένδειξη αυτού. Περισσότερο απ’ το να αντιπροσωπεύουν την απαρχή μια ισλαμιστικής χιονοστιβάδας, δείχνουν ότι η μεγάλη μάζα των Αιγυπτίων είναι στο πρώιμο στάδιο μιας διαδικασίας όπου δοκιμάζουν διάφορες πολιτικές επιλογές, ξεκινώντας με την πιο οικεία.
Μια δημοσκόπηση του YouGov που διεξήχθη μεταξύ 23 και 27 Νοέμβρη (δείγμα από 1992 ερωτηθέντες σε όλη την Αίγυπτο) προσφέρει ένα στιγμιότυπο της περίπλοκης κατάστασης της λαϊκής συνείδησης. Περίπου το 46 τοις εκατό του συνόλου πίστευαν ακράδαντα ότι ο στρατός θα “διευκόλυνε τις ελεύθερες και δίκαιες εκλογές” αλλά το 32 τοις εκατό επίσης συμφωνούσε εμφατικά ότι το νέο σύνταγμα που φτιάχτηκε απ’ το SCAF “θα επέτρεπε στον στρατό να πάρει υπερβολική εξουσία μετά την εκλογή μιας κυβέρνησης πολιτών”. Συνολικά το 48 τοις εκατό πίστευε ότι οι διαδηλώσεις ήταν “αναγκαίες δράσεις για επιτευχθούν οι στόχοι της επανάστασης” κι αυτό το μέγεθος αυξανόταν στο 55 τοις εκατό για την κατηγορία των ανθρώπων με τα χαμηλότερα εισοδήματα (266$ το μήνα και κάτω). Περίπου το 59 τοις εκατό είπε ότι “ήταν πολύ πιθανό” να ψηφίσουν στις εκλογές.
13 Έτσι, από τη μία πλευρά, οι άνθρωποι ήταν πρόθυμοι να δοκιμάσουν τον εκλογικό δρόμο που έστρωσε το SCAF, αλλά, από την άλλη πλευρά, υπάρχει μια δυνατή προσκόλληση στην παράδοση της κινητοποίησης από τα κάτω που έχει αναπτυχθεί από τον Ιανουάριο.
Σε γενικές γραμμές, οι εξελίξεις από το καλοκαίρι βρίσκουν την Αιγυπτιακή Επανάσταση να προχωράει. Μεγάλοι αριθμοί ειδικά νέων ακτιβιστών έχουν δει πέρα απότην ρητορική της ενότητας στρατού κι ανθρώπων που κυριαρχούσε την εποχή της πτώσης του Μπουμπάρακ. Το κίνημα των εργατών έχει κάνει βασικές προόδους. Η αυτοοργάνωση τόσο στους χώρους δουλειάς όσο και στους δρόμους έχει αναπτυχθεί. Η δύσκολη συμμαχία των στρατηγών και των Αδελφών θα αντιμετωπίσει βαθιές δυσκολίες. Η πίεση που ασκεί η παγκόσμια οικονομική κρίση στο επίπεδο ζωής είναι μια συνεχής αποσταθεροποητική δύναμη. Ακριβώς επειδή οι Αδελφοί έχουν εμφανιστεί ως τόσο ευρεία πολιτική δύναμη, όλες οι αντιφάσεις της Αιγυπτιακής κοινωνίας τους διαπερνούν. Ο Wael Gamal, αρχισυντάκτης της καθημερινής Shrouq, υποστηρίζει:
Το SCAF είναι πολύ, πολύ αδύναμο. Κάθε φορά που 100,000 άνθρωποι πάνε στην Ταχρίρ, η κυβέρνηση πέφτει. Είναι σε άμυνα. Το πρόβλημα είναι ότι οι άνθρωποι στην Ταχρίρ δεν έχουν τη δύναμη να ασκήσουν μεγαλύτερη πίεση, να συγκρουστούν με το αληθινό δίκτυο συμφερόντων πίσω απ’ το SCAF και να αντιμετωπίσουν το παλιό καθεστώς στους χώρους δουλειάς. Θα υπάρξει μια πραγματική μάχη για δημοκρατία και κοινωνική αλλαγή.
Έτσι συνεχίζεται η Αιγυπτιακή Επανάσταση. Όπως το θέτει ο el-Hamalawy, “Θα υπάρξουν κύματα, άμπωτες και πλημμυρίδες, μάχες που θα κερδηθούν και άλλες που θα χαθούν”.15 Το τελικό αποτέλεσμα θα εξαρτηθεί από το αν οι ακτιβιστές που οριστικά έσπασαν τους δεσμούς τους με τον στρατό τον Νοέμβριο θα επιτύχουν να κερδίσουν την υποστήριξη ευρύτερων μαζών που αυτή τη φορά έμειναν πίσω. Και αυτό στη συνέχεια θα απαιτήσει και την περαιτέρω ανάπτυξη του εργατικού κινήματος και πολύ δυνατότερη και καλύτερα ριζωμένη επαναστατική σοσιαλιστική οργάνωση από αυτή που ήδη υπάρχει.
Μετάφραση του Γιώργου Μιχαηλίδη
Πηγή: International Socialism – The crisis wears on
—————————————————————————
Αναφορές
Anderlini, Jamil, 2011, “China Fears Lasting Worldwide Recession”, Financial Times (20 November),www.ft.com/cms/s/0/e0b044a2-1382-11e1-81dd-00144feabdc0.html#axzz1fMqSXeC3
Anderlini, Jamil, and Rahul Jacob, 2011, “Global Decline Drags Down Chinese Factories”, Financial Times (1 December),www.ft.com/cms/s/0/34feee8e-1c0a-11e1-9631-00144feabdc0.html#axzz1fMqSXeC3
Bensaïd, Daniel, 2004, Une Lente impatience (Stock).
Callinicos, Alex, 2011, “The Return of the Arab Revolution”,International Socialism 130 (spring), www.isj.org.uk/?id=717
El-Hamalawy, Hossam, 2011, “The November Uprising” (4 December), www.arabawy.org/2011/12/04/the-november-uprising/
Elliott, Larry, 2011, “The Emergence of the Frankfurt Group has Turned Back the Democratic Clock”, Guardian (8 November),www.guardian.co.uk/business/economics-blog/2011/nov/08/euro-papandreou-berlusconi-bailout-debt
Fisk, Robert, 2011, “ ‘The Real Fight for Democracy in Egypt Has Yet to Begin’”, Independent (1 December),www.independent.co.uk/opinion/commentators/fisk/robert-fisk-the-real-fight-for-democracy-in-egypt-has-yet-to-begin-6270155.html
Jenkins, Patrick, and Richard Milne, “Return of the Credit Crunch: Caught in the Grip”, Financial Times (1 December),www.ft.com/cms/s/0/289b547a-1c14-11e1-af09-00144feabdc0.html#axzz1fMqSXeC3
Lenin, VI, 1965, “The Trade Unions, the Present Situation and Trotsky’s Mistakes”, in Collected Works, volume 32 (Progress), http://www.marxists.org/archive/lenin/works/1920/dec/30.htm
Lukács, Georg, 1970, Lenin: A Study on the Unity of his Thought(NLB),www.marxists.org/archive/lukacs/works/1924/lenin/index.htm
Munchau, Wolfgang, 2011, “France and Germany Look Set to Fudge It Yet Again”,
Financial Times (4 December),www.ft.com/cms/s/0/874af280-1cde-11e1-a134-00144feabdc0.html#axzz1ffVQ97mQ
7 Είναι εντυπωσιακό επιπλέον να δούμε δύο ακραίες γραμμές, τον μονεταριστή Samuel Brittan των Φαϊνάνσιαλ Τάιμς και τον μαρξιστή John Weeks, να συγκλίνουν σε μια Κεϋνσιανή κριτική των οικονομικών της λιτότητας: βλέπε, για παράδειγμα, το άριστο blog του Weeks http://jweeks.org/index.htm
13 Ευχαριστώ την Anne Alexander γι’ αυτά τα στοιχεία, τα οποία συζητάει εδώ: www.yougov.polis.cam.ac.uk/article/egypt-poll-voters-see-both-ballots-and-protests-key-change
η Λέσχη 
21 Ιανουαρίου, 2012 στις 3:08 πμ
Μπράβο για τη μετάφραση! Αν μπορούσατε να μεταφράσετε και κάποια βίντεο με εισηγήσεις του Καλλινικού στο φεστιβαλ marxism που γίνεται κάθε χρόνο, ακόμα καλύτερα.