Φοιτητικό Κίνημα στη Βουλγαρία – Μέρος Α’

Η γειτονική μας χώρα διανύει μια περίοδο διαρκούς αναταραχής. Στα τέλη Γενάρη του ’13, ξέσπασαν διαδηλώσεις σε όλη τη χώρα ενάντια στην αύξηση της τιμής στο ηλεκτρικό από τις ιδιωτικές εταιρείες που είχαν αγοράσει την κρατική εταιρεία ηλεκτρισμού. Οι διαδηλώσεις αυτές κατέληξαν στην πτώση της δεξιάς κυβέρνησης του Μπόικο Μπορίσοφ ένα μήνα μετά. Μετά τις εκλογές του Μάη ’13 σχηματίστηκε κυβέρνηση συνεργασίας μεταξύ του Σοσιαλιστικού Κόμματος (πρώην κομμουνιστές) και του Κινήματος για Δικαιώματος για Ελευθερίες (κόμμα της τουρκικής μειονότητας) με τη στήριξη του ακροδεξιού κόμματος Ατάκα. Όλο το καλοκαίρι η Βουλγαρία έζησε αντικυβερνητικές διαδηλώσεις με έντονο το αντικομμουνιστικό και εθνικιστικό στοιχείο λόγω της συγκυβέρνησης Σοσιαλιστών και μειονοτικών. Από το φθινόπωρο τη σκυτάλη πήραν οι φοιτητές που πραγματοποίησαν την πρώτη κατάληψη πανεπιστημίου από την παλινόρθωση του καπιταλισμού το 1989. Οι φοιτητές παρουσιάστηκαν και παρουσιάζονται ως συνεχιστές των καλοκαιρινών διαδηλώσεων, ακόμα κι ως συνεχιστές του “αγώνα” για τη μετάβαση στην “ελεύθερη αγορά” που άρχισε το 1989. Όμως είναι ξεκάθαρο ότι ο αντικυβερνητισμός κι ο αντικαθεστωτισμός αυτού του φοιτητικού κινήματος ξεφεύγει από τα στενά αντικομμουνιστικά πλαίσια που προσπαθούν να το τοποθετήσουν κομμάτια της πολιτικής ελίτ και τα αντικυβερνητικά βουλγαρικά ΜΜΕ. Τα όσα αναφέρει το παρακάτω κείμενο μας δίνουν μια σαφή εικόνα για τη σύνθετη εικόνα των πραγμάτων στη γειτονική μας χώρα.

Μετάφραση- Σχολιασμός: Μιχαηλίδης Γιώργος   

Είναι τα βουλγαρικά ΜΜΕ ενημερωμένα; Η φοιτητική “πορεία για δικαιοσύνη” της 10ης Νοέμβρη 2013 κι η αναπαράστασή της στον βουλγαρικό Τύπο και τηλεόραση.

 

του Martin Marinos

 Στις 10 Νοέμβρη του 2013, το κίνημα των Φοιτητών που Ξυπνάνε Νωρίς (Ranobudni) ξεκίνησε μια “Διαδήλωση για Δικαιοσύνη” στην πρωτεύουσα της Βουλγαρίας, Σόφια. Από την 24η Οκτώβρη οι φοιτητές του πανεπιστημίου της Σόφιας  κατέλαβαν πρώτα το κεντρικό αμφιθέατρο και σταδιακά ολόκληρη τη σχολή. Μερικές μέρες πριν τη 10η Νοέμβρη αποφάσισαν ότι εκείνη την ημέρα θα μετέφεραν την κατάληψη πέρα από τις πύλες του πανεπιστημίου.

Η επιλογή αυτής της ημερομηνίας συνέπεσε με την 24η επέτειο της πτώσης του κομμουνιστικού καθεστώτος στη Βουλγαρία. Στην πλειονότητά τους τα βουλγαρικά ΜΜΕ βρήκαν τη διαδήλωση των φοιτητών σημαντική και σε κάποιες περιπτώσεις την παρουσίασαν και στα κορυφαία νέα. Εντούτοις, σε αυτό το κείμενο εγώ υποστηρίζω ότι τα βουλγαρικά ΜΜΕ απέτυχαν εντελώς να κατανοήσουν το γεγονός. Πιστεύω ότι η “Πορεία για Δικαιοσύνη” και η κατάληψη δείχνουν σημάδια μιας ενδεχόμενης άρθρωσης αιτημάτων και μια ουτοπία που δεν είχε ξαναφανεί στα προηγούμενα 24 χρόνια. Όμως αντί γι’ αυτό τα ΜΜΕ κλείδωσαν το γεγονός μέσα σε δύο ήδη υπάρχοντα πλαίσια. Το πρώτο είναι η φιλελεύθερη, αντικομμουνιστική αφήγηση της δεκαετίας του ’90 και το δεύτερο η ακόμα πιο ρηχή αφήγηση, που προσδοκά να παρουσιάσει τους φοιτητές απλά ως βανδάλους, πιωμένους και χρήστες κάνναβης. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, καθεμία απ’ αυτές τις προσεγγίσεις απέτυχε να δει τη σημαντική διαφορά μεταξύ της φοιτητικής κατάληψης και της πορείας από τη μια πλευρά και των καλοκαιρινών διαδηλώσεων που ξεκίνησαν πέντε μήνες πριν από την άλλη.

Είναι αλήθεια ότι τόσο οι διαδηλώσεις όσο και η κατάληψη ταυτίζονται στο κάλεσμα για παραίτηση της κυβέρνησης αλλά την ίδια στιγμή η κατάληψη (σ’ αυτό το σημείο) ακολουθεί μία εύπλαστη γραμμή επιχειρημάτων η οποία διαφέρει από την άκαμπτη αντικομμουνιστική γλώσσα των καλοκαιρινών διαδηλώσεων. Παρ’ όλα αυτά τα ΜΜΕ συνέδεσαν αυτό το γεγονός ολοκληρωτικά με την ημερομηνία της 10ης Νοέμβρη του 1989 και το αναπαράστησαν ως κάποιου είδους εορτασμό για την πτώση του κομμουνισμού, μειώνοντας παράλληλα τα κοινωνικά αιτήματα των φοιτητών αποκλειστικά στην απαίτηση για παραίτηση της κυβέρνησης. Επιπρόσθετα, και τα δύο αυτά προσλαμβάνουν τη φοιτητική απεργία προσκολλημένα σε μια εντελώς γεροντοκρατική συμπεριφορά προς τους φοιτητές που αντανακλούσε την πατριαρχική φύση της βουλγαρικής κοινωνίας.

Πρώτα απ’ όλα, είναι σημαντικό να σημειώσουμε ότι αυτό που συμβαίνει στο ίδιο το πανεπιστήμιο και κατά τη διάρκεια της πορείας για τη δικαιοσύνη είναι ιδιαίτερα περίπλοκο. Οι διαδικασίες μέσα στην κατάληψη εξελίσσονται πολύ γρήγορα και οι ίδιοι οι φοιτητές έχουν πολύ διαφορετικές πολιτικές και κοινωνικές εμπειρίες. Αυτός ο παράγοντας αντιστέκεται στις άκαμπτες περιλήψεις της ταυτότητας των φοιτητών ως “αριστεροί”, “δεξιοί”, “εθνικιστές”, “φιλελεύθεροι” ή “αντικομμουνιστές”. Στην πραγματικότητα κάθε προσπάθεια να τους ελαττώσουμε σε μία κατηγορία ήταν  υποχρεωμένη να αγνοήσει πολλές από τις τρέχουσες αφηγήσεις. Αλλά αυτό ακριβώς έκαναν και τα βουλγάρικα ΜΜΕ τόσο κατά την κάλυψη της διαδήλωσης κατά τη διάρκεια του βραδινού δελτίου στις 10/11 όσο και στην κάλυψη του Τύπου την επόμενη ημέρα. Οι λεπτές αποχρώσεις αυτού του πολυεπίπεδου γεγονότος διέφυγαν τελείως από τα ΜΜΕ.

“Φοιτητική πορεία για δικαιοσύνη. 10 Νοέμβρη, 24 χρόνια μετά… Φυσικά η ημερομηνία της 10ης του Νοέμβρη δεν επιλέχθηκε τυχαία”. Με αυτόν τον τρόπο ξεκίνησε η βουλγάρικη εθνική τηλεόραση (BNT). Οι δημοσιογράφοι ανακοίνωσαν ότι οι φοιτητές θέλουν παραίτηση και ότι σε αυτό υποστηρίζονται από κάποιους εκ των καθηγητών τους. Η δεύτερη είδηση ήταν σχετικά με μία συναυλία υπό το σύνθημα “Σηκώστε τα Μάτια σας”, η οποία “συγκέντρωσε διάφορες γενιές καλλιτεχνών και μουσικών μπροστά από τον καθεδρικό ναό Αλεξάντερ Νέφκσι της Σόφιας. Αυτοί υποστήριξαν τους φοιτητές και όλους όσοι θέλουν να σταματήσουν την ψευδο-μετάβαση, να πάνε οι ένοχοι εκεί που τους αξίζει να είναι, να γίνουν νέες εκλογές και να υπάρχει ηθική στην πολιτική”. Ενώ αυτή η αφήγηση συνεχιζόταν, το κανάλι BNT έδειχνε την εικόνα ενός εξηντάρη άντρα να κρατάει μια αφίσα ενός φυλακισμένου πίσω απ’ τα κάγκελα, ο οποίος εκτός από μια μπλούζα με ρίγες είχε κι ένα κόκκινο αστέρι στο μέτωπό του. Φυσιολογικά αυτή η εικόνα προσδιόριζε το ποιοι είναι οι “ένοχοι”. Οι άνθρωποι απ’ αυτές τις “διάφορες γενιές” οι οποίοι σύμφωνα με το BNT υποστήριζαν τους Βούλγαρους φοιτητές ήταν πενηντάρηδες καλλιτέχνες και τραγουδιστές οι οποίοι νοσταλγούσαν σοβαρά τη δεκαετία του ’90. Ακολουθώντας την κάλυψη της συναυλίας υπήρχε μια ανακοίνωση ότι “σήμερα είναι η επέτειος της ιστορικής ημερομηνίας της 10ης Νοέμβρη 1989, ημερομηνία κατά την οποία 24 χρόνια πριν ο Τόντορ Ζίφκοφ απομακρύνθηκε από τη θέση του Γενικού Γραμματέα του Βουλγαρικού Κομμουνιστικού Κόμματος.” Είναι δύσκολο να μην παρατηρήσει κανείς τη χρονολογική διαδοχή των ειδήσεων και την μετατροπή τους σε μία και μοναδική ιστορία. Πρώτα, οι φοιτητές διαδηλώνουν αυτή την ημέρα (την 10η) μία ημερομηνία που δεν επιλέχθηκε τυχαία. Δεύτερον, υποστηρίζονται από τους ηλικιωμένους φιλελεύθερους, που νοσταλγούν τη δεκαετία του ’90. Και τρίτον, ας μην ξεχάσουμε την αρχή αυτής της μοναδικής και φυσικά ημιτελούς ιστορίας – την πτώση του Ζίφκοφ από την εξουσία.

Το BTV, το μεγαλύτερο βουλγαρικό ιδιωτικό κανάλι, επίσης ξεκίνησε τη μετάδοση των ειδήσεών του με το νέο σχετικά με την πορεία κι επίσης πλαισίωσε τη διαμαρτυρία με το παρελθόν. “Χιλιάδες διαδηλώνουν την ημέρα κατά την οποία 24 χρόνια πριν, η μετάβαση άρχισε.” Για άλλη μια φορά, τα αιτήματά τους ελαττώθηκαν στο κάλεσμα για παραίτηση. Μετά την κάλυψη από το στούντιο, το BTV όχι μόνο συνέχισε την είδηση με τη συναυλία νοσταλγίας αλλά τη συγχώνευσε ολοκληρωτικά με την πορεία. Ένας ρεπόρτερ μίλησε κατευθείαν από τη συναυλία για τα γεγονότα της ημέρας ενώ ο καθένας μπορούσε να ακούσει τραγούδια από τις αρχές του ’90 στο βάθος. Το ιδιωτικό κανάλι δεν παρέλειψε να σημειώσει ότι στην πορεία ήταν “οι καθηγητές τους και πολλοί άλλοι άνθρωποι που θυμούνται την αρχή της μετάβασης και σήμερα απαιτούν και πάλι την αλλαγή.”

Το άλλο μεγάλο ιδιωτικό κανάλι, η Nova Television, επίσης πλαισίωσε την πορεία με την αφήγηση για την 10η Νοέμβρη 1989 και δήλωσε ότι η πορεία των φοιτητών “σημάδεψε την 24η επέτειο από το ξεκίνημα της μετάβασης.” Ο τηλεοπτικός σταθμός ισχυρίστηκε επίσης ότι ο μοναδικός σκοπός της πορείας ήταν το κάλεσμα σε παραίτηση κι επίσης αναφέρθηκε στα γεγονότα από τη συναυλία για τη δεκαετία του ’90. Αλλά δίχως πρόθεση, η κάλυψη της Nova Television ήταν η πιο αυθεντική επειδή ο ρεπόρτερ δήλωσε ότι κατά τη διάρκεια της συναυλίας, “τα περισσότερα συναισθήματα προκλήθηκαν από τους καλλιτέχνες που βρίσκονταν στην πρώτη γραμμή του κινήματος για την αλλαγή στη δεκαετία του 1990 και προσπαθούσαν να επαναφέρουν ακριβώς το πνεύμα από τα χρόνια των δημοκρατικών αλλαγών.” Απαρίθμησε έναν αριθμό τραγουδιών από τις αρχές του ’90 που οι περισσότεροι φοιτητές δεν είχαν ακούσει ποτέ. Παρομοίως με τους άλλους τηλεοπτικούς σταθμούς, η Nova Television, επισήμανε την παρουσία καθηγητών με τους οποίους οι φοιτητές “γιόρτασαν το τέλος του κομμουνιστικού καθεστώτος και την αρχή της μετάβασης.” “Ξεκινήσαμε μια επανάσταση στις 10 Νοέμβρη 1989, η οποία σταμάτησε στα μισά. Τώρα είναι η ώρα για μας να την τελειώσουμε,” είπε μπροστά στην κάμερα ένας απ’ τους καθηγητές. Μετά απ’ αυτό, η μετάδοση των ειδήσεων επέστρεψε στη νοσταλγική συναυλία όπου συμπεριέλαβε μια συνέντευξη με ένα από τα εμβλήματα της αντιπολίτευσης στη δεκαετία του ’90, τον ροκ τραγουδιστή Vasko Krypkata, ο οποίος περήφανα κραύγασε “όποιος δε συμμετέχει, συνεργάζεται (με το καθεστώς). Θα πω ότι πιστεύω ότι αν κάποιος δεν έχει συμμετάσχει κατά τη διάρκεια της ζωής του στην ανατροπή έστω τουλάχιστον μίας κομμουνιστικής κυβέρνησης, η ζωή του είναι χαμένη.”

Ένα από τα εθνικά τηλεοπτικά δίκτυα που παρουσίασε τη διαδήλωση από διαφορετική οπτική γωνία από τα άλλα τρία ήταν το ιδιωτικό κανάλι TV7. Ισχυρίστηκε ότι η διαδήλωση ήταν γεμάτη βία: “Μπλοκαρισμένα σταυροδρόμια, καμμένα πλακάτ με το πρόσωπο του πρωθυπουργού Πλάμεν Ορεσάρσκι και μια προσπάθεια να απομακρυνθεί η περίφραξη γύρω απ’ το Κοινοβούλιο. Αυτό είναι το αποτέλεσμα της σημερινής διαδήλωσης.”

Στον Τύπο, το γεγονός πλαισιώθηκε επίσης από τις παλιές αφηγήσεις χωρίς καμιά προσπάθεια να κατανοηθούν οι αποχρώσεις αυτού του κινήματος. Παρόμοια με το TV7, η Telegraf, η πιο πολυδιαβασμένη εφημερίδα στη Βουλγαρία, μετέδωσε ελλιπώς την πορεία και διακήρυξε στο πρωτοσέλιδό της “Βάνδαλοι επιτέθηκαν στο κοινοβούλιο με βόμβες νερού. Παρέλυσαν τη Σόφια στην ολότητά της, έσπασαν πινακίδες και κάπνισαν χασίς.” Στη δεύτερη σελίδα συνέχισε τις αρνητικές αναφορές της και στη σελίδα τρία περιέλαβε το γυμνό κορίτσι της ημέρας που “αγαπάει το φθινόπωρο, επειδή τα χρώματά του του φέρνουν μια κάποια ζεστασιά.” Η “ενάρετη/φιλοδίκαιη εφημερίδα” Pressa έκανε μια ακόμη πιο παράξενη ανάλυση από την Telegraf όταν κραύγασε ότι το κάψιμο των πλακάτ του Πλάμεν Ορεσάρσκι θύμισε τους καιρούς “όταν οι δημοκράτες έκαψαν το Ο Φασισμός το βιβλίο του αρχηγού τους Ζέλιου Ζέλεφ και ακόμη παλαιότερους καιρούς όταν το κάψιμο αποτελούσε μια αγαπημένη δραστηριότητα του πλήθους.”

Η 24 Ώρες, μια άλλη δημοφιλής βουλγάρικη εφημερίδα, κάλυψε την πορεία μόνο στη σελίδα πέντε και παρομοίως συνέδεσε το γεγονός μόνο με τα γεγονότα του 1989, ενώ ανέφερε αποκλειστικά την έκκληση για παραίτηση. Η εφημερίδα ακόμα περιλάμβανε μία μικρή και διασκεδαστική, αλλά τελείως ταιριαστή με τον αντικομμουνιστικό λόγο λεπτομέρεια. Ένας γέρος άντρας επικόλλησε ένα σημείωμα στην ιταλική πρεσβεία που βρίσκεται κοντά στο κοινοβούλιο, που έλεγε, “Ιταλία, η μαφία σας μπορεί να μάθει πολλά απ’ τη μαφία μας.” Η άλλη μεγάλη εφημερίδα, Τρουντ, επίσης σχολίασε τη διαδήλωση (ξερά) περιγράφοντάς την ως “αφιερωμένη στην 10η Νοέμβρη 1989” και διάλεξε τα “Παραιτηθείτε!”, “Κόκκινα σκουπίδια” και “Ελευθερία” ως τα αντιπροσωπευτικά συνθήματα της διαδήλωσης. Η πιο ασυνείδητη εφημερίδα ήταν η Capital η οποία διακήρυξε ότι “Τα αιτήματα ήταν τα ίδια με εκείνα των διαδηλωτών των τελευταίων 150 ημερών-παραίτηση της κυβέρνησης και άμεσες εκλογές.”

Αυτό που γίνεται ξεκάθαρο σ’ αυτή τη μικρή ανάλυση της κάλυψης της διαδήλωσης από κάποια από τα μεγαλύτερα ΜΜΕ είναι η τοποθέτησή ανάμεσα στις ήδη υπάρχουσες συζητήσεις. Μία απ’ τις κυρίαρχες συζητήσεις παρουσιάζει την απεργία ως συνέχιση της πράξης που ξεκίνησε το 1989, που είναι η ολοκληρωτική απαλλαγή από το κομμουνιστικό καθεστώς εναντίον του οποίου πάλεψαν οι φιλελεύθεροι της δεκαετίας του ’90 και οι σημερινοί φοιτητές απλά συνεχίζουν τον αγώνα τους. Σε αυτή την αφήγηση οι καλοκαιρινές διαδηλώσεις και η φοιτητική κατάληψη έχουν ένα κοινό αίτημα: απαλλαγή από τους “κομμουνιστές”. Στην άλλη κυρίαρχη αφήγηση οι φοιτητές παρουσιάζονται ως ένας μέρος των καλοκαιρινών διαδηλώσεων επίσης αλλά με αρνητική απόχρωση-ως “βάνδαλοι”, “πιωμένοι” και “εθισμένοι”. Και οι δυο συζητήσεις δείχνουν όχι μόνο την απουσία θέλησης για εξερεύνηση του γεγονότος σε βάθος αλλά απεναντίας την αυτόματη τοποθέτησή του σε ήδη υπάρχουσες φόρμες, αλλά δείχνει ακόμα και την αποτυχία των δημοσιογράφων και σχολιαστών να φανταστούν ότι στη Βουλγαρία υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι πιστεύουν ότι ένας άλλος κόσμος είναι εφικτός.

Τελικά όμως, είναι η επιλογή της 10ης Νοέμβρη 1989 τυχαία; Δεν είναι η παραίτηση της κυβέρνησης ένα μεγάλο αίτημα; Και δεν υπάρχουν κάποιοι φοιτητές πιο επιρρεπείς σε ριζοσπαστικές κινήσεις; Η επιλογή της 10ης Νοέμβρη δεν είναι τυχαία και στην πραγματικότητα αυτή η ημερομηνία σηματοδοτεί την αρχή μιας περιόδου που λίγοι άνθρωποι θα περιέγραφαν ως “επιτυχημένη”. Η έκκληση για παραίτηση της κυβέρνησης και του αρχηγού της Πλάμεν Ορεσάρσκι, -πρώην υφυπουργού οικονομικών της “σκούρας-μπλε”, αντικομουνιστικής κυβέρνησης του Ιβάν Κόστοφ και τρέχοντα πρωθυπουργού με εντολή του Βουλγαρικού Σοσιαλιστικού Κόμματος και του Κινήματος για τα Δικαιώματα και τις Ελευθερίες όπως και της Ατάκα-, είναι ένα μεγάλο αίτημα. Αληθεύει επίσης ότι μερικοί φοιτητές υποστηρίζουν πιο ριζοσπαστικές δράσεις – για παράδειγμα το κάψιμο διαφημιστικών πινακίδων του τηλεοπτικού δικτύου της Ατάκα, Alfa. Αλλά αυτή η πράξη των φοιτητών ωχριά μπροστά στην απόφαση της Ατάκα να επιτεθεί σ’ ένα τζαμί, να δείρει τους προσκυνητές και να κάψει χαλάκια προσευχής στο κέντρο της Σόφιας δυο χρόνια πριν. Αυτές οι θέσεις των ΜΜΕ είναι άκρως ανεπαρκείς για να περιγράψουν ένα ιδιαίτερα πολύπλοκο και δυναμικό πολιτικό κίνημα.

Υπάρχουν πολλά γεγονότα που είναι εύκολο να έχει κανείς πρόσβαση και να τα ελέγξει και καταδεικνύουν την ανεπαρκή απεικόνιση των γεγονότων στα μήντια. Για παράδειγμα μία σύντομη ματιά στο ευρέως διαδεδομένο κάλεσμα για πορεία της 10ης Νοέμβρη 2013 δεν περιλαμβάνει ούτε μία λέξη σχετικά με την 10η Νοέμβρη 1989 ή για τον “κομμουνισμό.” Απουσιάζουν λέξεις του φιλελεύθερου λόγου όπως “αποκομμουνιστικοποίηση” “δημοκρατικοποίηση” ή οποιαδήποτε από τις κοινές εκκλήσεις προς τους Βουλγάρους να γίνουν “πολιτισμένοι” “λευκοί άνθρωποι” ή να ακολουθήσουν επιτέλους το μονοπάτι των “Ευρω-Ατλαντικών αξιών”.

Γίνεται ξεκάθαρο ότι πίσω από αυτό το κείμενο υπήρχε μία σοβαρή διανοητική δουλειά που δεν αναπαράγει τα μετα-σοσιαλιστικά κλισέ. Πίσω του βρισκόταν ένα υποκείμενο, το οποίο δεν προσδοκά την έλευση ενός ακόμα Μεσσία ή που δεν προσδοκά εξωτερική βοήθεια (αξιοσημείωτη είναι η απουσία σημαιών της Ε.Ε. ή συνθημάτων στα Αγγλικά που να απευθύνονται στην “Ευρώπη” ή τις ΗΠΑ για να σώσουν εμάς τους φτωχούς από τους πολιτικούς μας). Αντιθέτως, οι φοιτητές καταλαβαίνουν πολύ καλά τι τους περιμένει και τι αντιμάχονται. “Βγαίνουμε έξω τώρα, πριν να φτάσει η πείνα και να κοπεί το ηλεκτρικό.” Οι απαιτήσεις τους είναι έξυπνες και βαθιά συνδεδεμένες με αυτό που συμβαίνει σήμερα. “Βγαίνουμε έξω για να αντισταθούμε στην ανεργία και τη φτώχεια…βγαίνουμε έξω ώστε να μη χρειαστεί να μεταναστεύσουμε…βγαίνουμε έξω για να διώξουμε αυτό το εκπαιδευτικό σύστημα το οποίο μας κάνει σκλάβους και όχι ελεύθερους…βγαίνουμε έξω πριν μετατραπούμε σε υψηλά ειδικευμένους ζητιάνους…βγαίνουμε έξω επειδή είναι άδικο για τους μισθούς και τις συντάξεις να είναι μικρότερες από αυτά που ξοδεύουν τα κορυφαία πολιτικά και κοινωνικά στρώματα για ένα μεσημεριανό.” Και σε ένα άμεσο κείμενο οι φοιτητές απαντούν στις συνεχείς προσπάθειες να παρεμβληθεί το (νεο)φιλελεύθερο status quo. “Σε πείσμα της κοινής γνώμης, δεν τελειώνουμε μια πράξη που έχει ήδη αρχίσει. Αντιθέτως, ξεκινάμε κάτι καινούριο. Δεν έχουμε απλά μνήμη, έχουμε όραμα”. Δύσκολα μπορεί να το θέσει κάποιος πιο ξεκάθαρα αλλά τα βουλγάρικα ΜΜΕ απλά δεν αναφέρθηκαν σ’ αυτό το κεντρικό κείμενο.

Και είναι αλήθεια ότι οι φοιτητές έχουν δημιουργήσει έναν ριζοσπαστικά δημοκρατικό χώρο ο οποίος δεν υπάρχει πουθενά αλλού στη Βουλγαρία. Με τα λόγια ενός εκ των ομιλητών στη διαδήλωση, του Ιβάιλο Ντίνεφ, το κίνημα έχει χτίσει “μία ανεξάρτητη επικράτεια στο πανεπιστήμιο, με τους κανόνες της, σημεία ελέγχου, φρουρούς, αρχηγείο και μονάδες εργαστηρίων (workshop units)”.

Συζήτηση, αντιπαραθέσεις, αυτοπειθαρχία που φτάνει σε πουριτανικές διαστάσεις οδηγούν το κίνημα μπροστά. Ίσως ακριβώς αυτός ο πειραματισμός να τους βοηθάει να γράψουν μια αξιοσημείωτη διακήρυξη για το όραμά τους για ένα εκπαιδευτικό σύστημα. Σε αυτό το σημείο, δεν υπάρχει κανείς σχεδόν στη Βουλγαρία που δεν έχει ακούσει τον όρο “ηθική στην πολιτική”. Αλλά η χρήση που κάνουν σ’ αυτή την έκφραση εξηγείται με πολύ συγκεκριμένο τρόπο. “Αλλά τι είναι η ηθική στην πολιτική; Για μας η νέα ηθική δεν σημαίνει την αντικατάσταση του ενός εξουσιαστή με έναν καλύτερο. Σημαίνει ενίσχυση των ίδιων των πολιτών μέσω της διαφώτισης. Δεν μπορεί να υπάρξει νέα πολιτική χωρίς πολιτικά μορφωμένους και ανεξάρτητους πολίτες.” Επιπρόσθετα στην “ηθική στην πολιτική” ορίζουν πολύ σωστά άλλη μία φράση που χρησιμοποιείται και καταχράται πάρα πολύ τα τελευταία 24 χρόνια – την κοινωνία των πολιτών. “Ωστόσο, η απαίτηση για μία πραγματική, κατάλληλη, αφυπνισμένη και κριτική κοινωνία των πολιτών, απαιτεί ένα θεμελιωδώς διαφορετικό εκπαιδευτικό σύστημα το οποίο δεν μορφώνει υποκείμενα, κομφορμιστές, ή αδίστακτους καριερίστες…η εκπαίδευση θα πρέπει να είναι χειραφετητική και θα πρέπει να μας βοηθά να αναπτύξουμε αναλυτικό οπλοστάσιο το οποίο μας κάνει ανεξάρτητους και κριτικούς και δεν μας εφοδιάζει απλά με προσόντα προσαρμοσμένα για τις βραχυπρόθεσμες ανάγκες της αγοράς εργασίας.”

Σε αυτό το κείμενο κάποιος μπορεί να δει την ξεκάθαρη προσπάθεια για μια κριτική σκέψη (δεν είναι συμπτωματικό ότι η “κριτική” αναφέρεται οχτώ φορές στη σύντομη διακήρυξη για την εκπαίδευση), η οποία πάει πέρα από τα σύνορα αυτών που έχουν συνηθίσει οι Βούλγαροι στο τελευταίο τέταρτο του αιώνα. Επιπροσθέτως, κατά τη διάρκεια της “πορείας για δικαιοσύνη” υπήρχαν συνθήματα που σίγουρα έκαναν πολλούς αντικομμουνιστές να αισθάνονται άβολα και ίσως γι’ αυτό να αγνοήθηκαν από τα μήντια. Αυτός είναι ο λόγος που ούτε ένα τηλεοπτικό δελτίο ειδήσεων ή εφημερίδα δεν έδειξε κάποιο μεγάλο πλακάτ που βρισκόταν ακριβώς στα δεξιά των ομιλητών και αργότερα κουβαλούσαν στην κορυφή της πορείας με το σύνθημα “Δεν αναγνωρίζουμε τη μετάβασή σας. Δεν αναγνωρίζουμε την εξουσία σας. Δεν αναγνωρίζουμε την ιδιοκτησία σας.” Παρομοίως σπάνια ήταν η τηλεοπτική/φωτογραφική κάλυψη μιας “ασπίδας διαφωτισμού” με πινακίδες με τα ονόματα αριστερών Βούλγαρων συγγραφέων, όπως ο Χρίστο Σμιρνένσκι, ο Νικολά Βαπτσάροφ κι ο Γκέο Μίλεφ.

Όλα αυτά δεν θα πρέπει να μας ωθήσουν να συμπεράνουμε ότι αυτή είναι μια θεμελιακά αριστερή διαμαρτυρία αλλά ότι απλά δεν ήταν μια “νοσταλγική για τη δεκαετία του ’90” διαδήλωση που “συνεχίζει” αυτό που ξεκίνησε το 1989. Στην τελική, ένα κορίτσι που κρατάει ένα πλακάτ με το όνομα του Γκέο Μίλεφ και τον τίτλο του ποίηματός του “Σεπτέμβρης” (για το οποίο συνελήφθη το 1924 και αργότερα “εξαφανίστηκε”) είναι αδύνατον να βρεθεί σε μια μάζωξη του Μπλοκ των Μεταρρυθμιστών (τα απομεινάρια του αντικομμουνιστικού κινήματος της δεκαετίας του ’90). Μερικά από τα συνθήματα έδειξαν επίσης μια πολύ σύνθετη εικόνα. Ένα απ’ τα πιο αξιοσημείωτα ήταν μια έκκληση για “κάθαρση της μετάβασης”. Αυτό εξέφρασε μια διακοπή της προτεραιότητας της δεκαετίας του ’90 για έκθεση και καταγγελία των πρώην πρακτόρων ασφαλείας του κράτους και το μετασχηματισμό του σε κάτι πιο κοντά σε μια αναθεώρηση της μετάβασης και της συσσώρευσης που έλαβε χώρα μετά την παλινόρθωση του καπιταλισμού. Ένα άλλο σύνθημα ευθέως και συνειδητά σαμποτάριζε ένα απ’ τα πιο δημοφιλή συνθήματα δρόμου από τη δεκαετία του ’90, δηλαδή το “Όποιος δεν χοροπηδάει είναι κόκκινος” μετατράπηκε σε “Όποιος χοροπηδάει είναι φοιτητής”. Επιπλέον, μεταξύ των ομιλητών που είχαν προσκληθεί (και προσκάλεσαν τους εαυτούς τους) στο πανεπιστήμιο της Σόφιας ήταν μια γυναίκα η οποία συμμετείχε στο Occupy Miami όπως και ο Yasuo Kobayashi ένας Ιάπωνας αριστερός διανοούμενος. Έτσι, δεν θα πρέπει να μας εκπλήξει ότι ο Ντανιέλ Κον-Μπεντίτ, ένας εκ των ηγετών των γαλλικών καταλήψεων από το 1968, γνωστός με την ονομασία Ντάνι “ο Κόκκινος”, έστειλε ένα συγχαρητήριο σημείωμα στους “Φοιτητές που ξυπνάνε νωρίς” το οποίο παρουσιάστηκε στη σελίδα τους στο facebook αμέσως. Αυτό και πολλά άλλα παραδείγματα καταδεικνύουν ότι η εικόνα έχει πολλές περισσότερες αποχρώσεις απ’ αυτήν που παρουσιάζεται στα βουλγαρικά ΜΜΕ. Επομένως, δεν πρέπει να μας σοκάρει το ότι ένας δημοσιογράφος από τη βρετανική Independent, τιτλοφόρησε το άρθρο του για την κατάληψη του πανεπιστημίου της Σόφιας ως “Φοιτητές επικαλούνται το πνεύμα του ’68 στον αγώνα τους ενάντια στη διαφθορά.” Δυστυχώς στα βουλγαρικά μήντια αυτού του τύπου οι συγκρίσεις είναι ακόμα αδιανόητες. Γι’ αυτόν το λόγο τα ΜΜΕ συνέδεσαν τη διαδήλωση με τη συναυλία κατά τη διάρκεια της ημέρας. Απουσίαζαν οι πληροφορίες για τη διαδήλωση είτε πριν είτε μετά από εκείνη την ημέρα και καμία από τις 130 φωτογραφίες της ημέρας που δημοσιεύτηκαν στη σελίδα των “Φοιτητών που ξυπνάνε νωρίς” δεν ήταν από τη συναυλία. Αλλά για τα παραδοσιακά μήντια με τη μεγαλύτερη τηλεθέαση και αναγνωσιμότητα η σύνδεση μεταξύ των δύο γεγονότων ήταν θεμελιώδης για την αφήγηση εκείνης της ημέρας.

Η ονομασία των φοιτητών ως “βανδάλων” δεν αξίζει πολλής συζήτησης. Ωστόσο, είναι ένα πράγμα που είναι σημαντικό να αναφερθεί. Οι φοιτητές έκαναν ο,τι καλύτερο μπορούσαν για να αποφύγουν τη βία. Μπροστά απ’ το αρχηγείο της Ατάκα σχημάτισαν ένα κορδόνι μεταξύ της διαδήλωσης και της αστυνομίας προκειμένου να αποτρέψουν την κλιμάκωση κι έκαναν το ίδιο μπροστά από το κοινοβούλιο. Εκεί η κατάσταση επιδεινώθηκε όταν ο Yolo Denev, γνωστός επίσης και ως  “ο άνθρωπος μια διαδήλωση μόνος του”, ούρλιαξε “ας ανατρέψουμε αυτή την τουρκική κυβέρνηση” και έσπασε το κορδόνι της αστυνομίας τρέχοντας έπειτα προς την είσοδο του κοινοβουλίου. Ο Denev είναι ένας άνθρωπος στα 70 του, με ξεκάθαρα ψυχολογικά προβλήματα, ο οποίος κουβαλούσε ένα πλακάτ “σταματήστε την κόκκινη μαφία και αποτρέψτε την οθωμανική σκλαβιά νο2.” Αφού τον απομάκρυνε η αστυνομία, η κατάσταση χειροτέρευσε καθώς πολλοί είδαν τη μανιώδη αντίστασή του εναντίον των αστυνομικών ως σημάδι βίας, όμως στο τέλος κανείς άλλος δεν πέρασε τον αστυνομικό φράχτη. Εντούτοις, δεν υπήρξε ούτε ένα ΜΜΕ που να αποφάσισε να μην καλύψει το σύνηθες θέαμα που δημιουργήθηκε από τον Denev.

Όμως η ανάλυση της κάλυψης της διαδήλωσης από τα ΜΜΕ δείχνει όχι μόνο την ιδεολογικά ασυνάρτητη τοποθέτηση του γεγονότος αλλά επίσης εντόπισε μια πολύ πατριαρχική συμπεριφορά προς τους φοιτητές. Όλα τα μήντια σημείωσαν ότι οι “καθηγητές” τους ήταν επίσης εκεί. Ωστόσο, κανένα ΜΜΕ δεν ανέφερε ότι ένας μεγάλος αριθμός καθηγητών ήταν αρκετά δυσαρεστημένος με την κατάληψη και το γεγονός ότι πρέπει να δείξουν την ταυτότητά τους για να μπουν. Είναι δύσκολο να φανταστούμε ότι πολλοί απ’ τους καθηγητές είναι έξαλλοι από αυτή την αντιστροφή των σχέσεων εξουσίας/ισχύος;; Αλλά αυτό που κατέδειξε η εστίαση στους καθηγητές ήταν τη μηντιακή και κοινωνική αδυναμία να συνειδητοποιήσουν ότι οι νέοι άνθρωποι μπορούν να δράσουν αυτόνομα και συλλογικά ως ένα λογικό πολιτικό υποκείμενο. Αυτό είναι ένα παράδειγμα που δείχνει το γεγονός ότι τα βουλγαρικά μήντια κι η κοινωνία είναι πολύ γερονοκρατικά προδιατεθειμένα. Όλα τα ΜΜΕ που αναλύθηκαν σ’ αυτό το κείμενο αντιμετώπισαν τους φοιτητές ως ανώριμα παιδιά που τα κρατάνε από το χέρι και οδηγούνται είτε από τους καθηγητές τους ή από παλιούς φιλελεύθερους ή από τον Yolo Denev κ.ο.κ., αλλά ποτέ από τις πεποιθήσεις τους για τη σημερινή πραγματικότητα που τόσο καθαρά εξηγούνται στο κάλεσμά τους για την “Πορεία για δικαιοσύνη.”

Το πιο προφανές παράδειγμα αυτής της γερονοκρατικής στάσης ήταν τα βραδινά νέα του BTV. Το κανάλι αποφάσισε να τελειώσει τη μετάδοση των ειδήσεών του με μια αναφορά σχετικά με μια γυναίκα (ή όπως το έθεσαν, ένα “κορίτσι”) η οποία είναι 24 ετών από μια απομακρυσμένη επαρχιακή και φτωχή περιοχή στη Βουλγαρία. Σε αυτή την αναφορά, υπό τον τίτλο “Peer of the transition” με ένα γαϊδούρι να γκαρίζει στο πίσω μέρος ο δημοσιογράφος λέει: “με τρία σκουλαρίκια στο ένα της αυτί και προφίλ στα κοινωνικά μήντια, η Dinka δεν έχει ιδέα τι είναι ένα “Λενινιστικό Σάββατο”, μια “μέρα υγιεινής” ή μια “μπριγάδα”, χωρίς αναμνήσεις από τις τότε αλλαγές το κορίτσι δεν μπορεί να καταλάβει τις διαδηλώσεις σήμερα”. Η Dinka είναι σκεπτική όσον αφορά τις διαδηλώσεις και το ίδιο είναι οι περισσότεροι άνθρωποι έξω από τη Σόφια. Αλλά ο δημοσιογράφος εντοπίζει τον λόγο του σκεπτικισμού της στην ημερομηνία γέννησής της. Για να το επιβεβαιώσει, ο δημοσιογράφος ρωτάει “ξέρεις ποιος είναι ο Λένιν” αλλά το κορίτσι δεν μπορεί να απαντήσει κι αυτό απλά επιβεβαιώνει τη θέση του δημοσιογράφου. Το επιχείρημα “είσαι πολύ μικρή (ή πολύ νεαρή) για να ξέρεις” είναι ένα θεμελιώδες κομμάτι αυτού του γεροντοκρατικού λόγου. Αυτή η στάση ήταν παρούσα στην “πορεία για δικαιοσύνη” επίσης. Μετά την ένταση που προέκυψε μπροστά απ’ το κοινοβούλιο, δύο άντρες γύρω στα 50 άρχισαν να κουνάνε βίαια τους φράχτες γύρω από το κοινοβούλιο. Δύο φοιτητές τους προσέγγισαν και προσπάθησαν να τους αποτρέψουν απ’ το να προκαλέσουν προβλήματα αλλά οι δύο αντέδρασαν πολύ επιθετικά και απάντησαν ότι “το πράγμα λειτουργεί μόνο με βία.” Είπαν επίσης στους φοιτητές ότι απ’ τη στιγμή που είναι “πολύ νέοι” δεν θα πρέπει να μπερδεύονται στη δουλειά τους καθώς οι δυο τους ξέρουν καλύτερα επειδή πολεμάνε τους κομμουνιστές από το 1989. Οι φοιτητές αντιμετωπίζουν διαρκώς αυτήν τη συμπεριφορά. Οι μεγαλύτεροι άνθρωποι (συνήθως άντρες) όλων των τύπων ζωής έρχονται στην κύρια είσοδο του πανεπιστημίου για να τους διδάξουν τι να κάνουν. Για παράδειγμα, την ημέρα μετά τη διαδήλωση ένας άντρας έλεγε με πάθος στους δύο φρουρούς της κατάληψης ότι δεν κάνουν τα πράγματα όπως πρέπει κι ότι αυτό που πρέπει να κάνουν είναι να πάνε στα βουλγαρικά σύνορα με την Τουρκία και να μπλοκάρουν την είσοδο Σύριων προσφύγων. Σε αυτή την ηλίθια πρόταση οι φοιτητές απλά απάντησαν ήρεμα “γιατί δεν πας να το κάνεις μόνος σου;”

Σε πολλές παρόμοιες καταστάσεις μπορούμε να δούμε ποιος είναι ώριμος και ποιος όχι.

Λίγοι μπορούν να προβλέψουν πώς θα συνεχιστεί η κατάληψη. Θα καταφέρουν οι φοιτητές να αντέξουν τις προσπάθειες να διαμεσολαβηθούν από τις διάφορες πλευρές; Όμως αυτό που κάποιος μπορούσε να δει στην “πορεία για δικαιοσύνη” και κατά τη διάρκεια των ημερών πριν απ’ αυτή είναι το γεγονός ότι οι φοιτητές έχουν μία χειραφετητική ουτοπική άποψη. Τα αιτήματά τους μπορεί να ικανοποιηθούν μια μέρα ή και όχι. Αλλά αυτό που είναι σίγουρο είναι ότι η ουτοπία τους έχει περισσότερες πιθανότητες να πραγματοποιηθεί από αυτήν της μεγαλύτερης γενιάς η οποία πιστεύει ότι μπορεί να ανέβει στη μηχανή του χρόνου και να γυρίσει στη δεκαετία του ’90. Όμως οι καιροί έχουν αλλάξει. Τελικά, αυτό που το σχόλιο του Vasko Krupkata ότι “η ζωή κάποιου ήταν χαμένη αν αυτός/αυτή δεν ανέτρεψε τουλάχιστον μία κομμουνιστική κυβέρνηση” σήμαινε για μια εικοσάρα φοιτήτρια που έχοντας ερωτηθεί που θα κατευθυνθεί η διαδήλωση απάντησε “κάποιος μου είπε στα γραφεία του κόμματος αλλά δεν έχω ιδέα τι είναι αυτό ή πού είναι.” Μπορούμε μόνο να αναρωτηθούμε τι θα συμβεί από δω και στο εξής, αλλά το σημαντικό είναι ότι η φοιτητική κατάληψη φαίνεται να έχει εισάγει μια νέα συζήτηση στο δημόσιο χώρο, που θρέφει νέες ιδέες και σαμποτάρει παλιά συνθήματα. Ίσως να είναι ώρα για τα βουλγαρικά μήντια να έρθουν σε επαφή με την εποχή.

Πηγή: http://www.criticatac.ro/lefteast/are-bulgarian-media-up-to-date/